Chương 3
Những biến thái của đồng vốn
Trong phần một, ta đã giới thiệu khái niệm cơ bản về thu nhập và về vốn, và ta đã trình bày
những giai đoạn chính của sự tăng trưởng sản lượng và thu nhập kể từ Cách mạng công nghiệp.
Trong phần hai này, ta sẽ tập trung vào tiến trình của dự trữ vốn, dưới góc độ tổng khối
lượng dữ trữ vốn - như được đo lường qua tỉ số vốn/thu nhập - và dưới góc độ các loại tài sản
khác nhau cấu thành nên vốn, các loại tài sản mà bản chất đã thay đổi một cách sâu sắc kể từ
thế kỉ 18. Ta sẽ nghiên cứu những dạng tài sản khác nhau (đất đai, bất động sản, máy móc,
doanh nghiệp, phiếu góp vốn, giấy ghi nợ, chứng chỉ, gia súc, hoặc tài nguyên thiên nhiên v.v)
và sự phát triển của chúng trong lịch sử, bắt đầu bằng trường hợp Liên hiệp Anh và Pháp, hai
nước ta có số liệu tốt nhất trong giai đoạn dài. Nhưng trước tiên hãy tạt qua văn chương hai
nước này, đó là một bài nhập môn rất hay về vấn đề tài sản.
Bản chất của tài sản: từ văn học đến thực tế
Khi Balzac hay Jane Austen viết tiểu thuyết vào đầu thế kỉ 19, dường như không còn ai lạ lẫm
với bản chất của tài sản. Tài sản dùng để sinh ra tiền thuê hoặc tiền lãi, tức là những thu nhập
chắc chắn và đều đặn cho chủ sở hữu. Vì lẽ đó tài sản thường có dạng đất đai hay giấy ghi nợ
công cộng. Lão Goriot với giấy ghi nợ Nhà nước, và đồn điền nhỏ Rastignac với đất nông nghiệp.
Tình hình cũng như vậy đối với đồn điền Norland bao la mà John Dashwood được thừa kế trong
Lý trí và tình cảm (Sense and Sensibility). Hắn không chần chừ tống cổ hai người chị cùng cha
135
136 Chương 3. Những biến thái của đồng vốn
khác mẹ Elinor và Marianne ra khỏi đồn điền - thế là họ đành phải bằng lòng chấp nhận phần
lãi sinh ra từ đồng vốn ít ỏi được cha họ để lại dưới dạng giấy ghi nợ Nhà nước. Trong các tiểu
thuyết kinh điển thế kỉ 19, tài sản được nhắc đến khắp nơi, và bất kể độ lớn cũng như người sở
hữu chúng thường có hai dạng phổ biến nhất: đất đai và nợ công cộng.
Nhìn từ thế kỉ 21, những dạng tài sản trên có vẻ như đã cổ lỗ, và người ta đôi khi muốn xếp
chúng vào một thời quá khứ ăn lông ở lỗ xa xăm, không còn liên hệ gì với thực tế kinh tế và xã
hội hiện nay nữa, thời đại mà đồng vốn về bản chất là “linh động” hơn. Thật vậy, những nhân
vật trong các tiểu thuyết thế kỉ 19 thường lấy nguyên mẫu là những người cho thuê tài sản, một
hình ảnh bị chế giễu trong xã hội hiện đại dân chủ và dựa trên tài năng là chính của chúng ta.
Thế nhưng, còn gì tự nhiên hơn là đòi hỏi đồng vốn phải sinh ra thu nhập chắc chắn và đều đặn:
đó cũng chính là mục đích của một thị trường vốn “hoàn hảo” theo cách hiểu của các nhà kinh
tế học. Sẽ thật sai lầm khi nghĩ rằng nghiên cứu về tài sản thế kỉ 19 không mang lại hiểu biết
gì cho thế giới hôm nay.
Ngoài ra, nếu xem xét mọi việc cẩn thận hơn, ta sẽ thấy sự khác biệt giữa xã hội thế kỉ 19 và
thế kỉ 21 là không dễ nhận ra như ta vẫn tưởng. Đầu tiên, hai dạng tài sản nói trên - đất đai và
nợ công cộng - đặt ra những vấn đề rất khác nhau, và chắc chắn không thể đem cộng chúng vào
một cách chóng vánh như những nhà tiểu thuyết thế kỉ 19 đã làm để dễ bề dẫn dắt câu chuyện.
Nợ công cộng chỉ đơn giản là khoản nợ mà một phần dân cư của một nước (những người trả
thuế) nợ một phần khác (những người nhận tiền lãi). Vì thế phải loại nợ công cộng ra khỏi tài
sản quốc gia và tính nó vào tài sản cá nhân. Đặc biệt, vấn đề phức tạp về sự vay nợ của các Nhà
nước và bản chất tài sản tương ứng can hệ đến thế giới ngày nay ít nhất cũng bằng thế giới của
năm 1800, và tìm hiểu về tình hình quá khứ có thể làm sáng rõ một thực tế rất chất chứa của
thế giới ngày nay. Bởi lẽ, dù nợ công cộng hiện nay còn lâu mới tìm lại mức triệu triệu vì sao
1
của thời đầu thế kỉ 19, ít nhất là tại Liên hiệp Anh, thì tại Pháp và tại nhiều nước khác, nó đang
đứng ở mức rất gần kỉ lục lịch sử, và ngày nay nó còn dễ gây ngộ nhận hơn nhiều so với thời
Napoléon. Thật vậy, quá trình trung gian tài chính (người ta gửi tiền vào ngân hàng, rồi ngân
hàng lại đem đi gửi chỗ khác) đã trở nên phức tạp đến mức mà người ta thường không thể biết
được ai sở hữu cái gì. Ta đang nợ, dĩ nhiên rồi - làm sao mà quên được cơ chứ? các phương tiện
thông tin đại chúng ngày nào cũng nhắc ta nhớ -, nhưng chính xác là ta đang nợ ai? Tại thế kỉ
1
người dịch. Nguyên bản: niveau astronomique.
22l5.com 137
19, những người nhận tiền lãi trên nợ công cộng có danh tính rõ ràng; nhưng ngày nay họ là ai?
Ta phải làm sáng tỏ điều bí ẩn này, và nghiên cứu tình hình quá khứ sẽ giúp ta trong việc đó.
Còn một điểm rắc rối nhưng quan trọng hơn nữa: nhiều dạng vốn khác, thường rất “linh
động”, cũng đóng vai trò chủ yếu trong các tiểu thuyết kinh điển và trong xã hội năm 1800. Sau
khi khởi nghiệp bằng nghề công nhân mì sợi, lão Goriot đã làm giàu bằng nghề sản xuất bột
nhào và buôn bán hạt. Trong giai đoạn Chiến tranh Cách mạng Pháp và Chiến tranh Napoléon,
lão biết rõ hơn ai hết cách tìm ra nguồn bột tốt nhất, hoàn thiện kĩ thuật sản xuất bột nhào, tổ
chức mạng lưới bán hàng và kho bãi, để những sản phẩm tốt được bán đúng lúc, đúng chỗ. Chỉ
đến khi đã giàu với tư cách chủ doanh nghiệp, lão mới bán những phần sở hữu của mình trong
hoạt động kinh doanh - giống kiểu các nhà sáng lập start-up thế kỉ 21 thực hiện quyền chọn trên
phiếu góp vốn ban đầu của mình và bỏ túi phần giá trị thêm
2
- rồi lão lấy tiền đó đầu tư vào
những khoản sinh lợi chắc chắn hơn, ở đây là những giấy ghi nợ công cộng trả lãi vĩnh viễn - và
chính nguồn vốn này đã giúp lão gả con gái cho những gia đình quyền thế nhất Paris thời bấy
giờ. Nằm trên giường chờ chết, năm 1821, bị Delphine và Anastasie bỏ rơi, lão Goriot vẫn còn
mơ đến những khoản đầu tư béo bở trong nghề buôn bán bột nhào ở Odessa.
Còn César Biroutteau thì đã làm giàu trong ngành mĩ phẩm. Hắn là nhà sáng chế thiên bẩm
các sản phẩm làm đẹp - kem dưỡng chất kép Quí phi La Double Pâte des sultanes, nước Tiên
L’Eau carminative v.v. - theo Balzac chúng đã gây điên đảo tại Pháp cuối thời Đế chế và thời
Bourbon quay lại ngôi vua
3
. Nhưng điều đó là chưa đủ với hắn: trước khi nghỉ hưu, hắn muốn
nhân ba tiền cược bằng một phi vụ đầu cơ bất động sản táo bạo tại khu phố Madeleine - khu
phố phát triển rất nhộn nhịp tại Paris thời những năm 1820-1830. Hắn bỏ ngoài tai lời khuyên
khôn ngoan của vợ hắn, chị này muốn đầu tư tiền quĩ của hãng mĩ phẩm vào mấy miếng đất
đẹp gần Chinon và vài giấy ghi nợ công cộng. César tan gia bại sản.
Các chủ đất bự của Jane Austen - quê mùa hơn các nhân vật chính của Balzac - nhưng có
vẻ lại khôn hơn vẻ bề ngoài của mình. Trong tiểu thuyết Mansfield Park, chú của Fanny, ngài
Thomas, phải đi quần đảo Antilles hơn một năm cùng với người con trai cả để thu xếp công
việc và các khoản đầu tư. Ông về Mansfield ít ngày, rồi lại phải đi ngay ra đảo ở hàng tháng
2
người dịch. Nguyên bản: exer¸cant ses stock-options et empochant sa plus-value. Stock-option là một công cụ
tài chính theo đó người sở hữu có quyền chọn thanh toán hợp đồng này theo hướng có lợi cho mình. Khi thanh
toán hợp đồng, người sở hữu sẽ được nhận lại phiếu góp vốn của doanh nghiệp với mức giá được thỏa thuận từ
đầu (thường là thấp hơn giá thị trường). Bạn đọc xem tiếp các chương sau.
3
người dịch. Nguyên bản: la Restauration.
138 Chương 3. Những biến thái của đồng vốn
trời. Thật không hề đơn giản, trong những năm 1800-1810, khi phải trông nom việc trồng trọt
ở khoảng cách xa hàng nghìn cây số. Còn xa mới yên ả như việc thu tiền thuê đất hay tiền lãi
trên nợ công cộng.
Đồng vốn yên ả hay đầu tư mạo hiểm? Liệu ta có nên kết luận rằng chẳng có gì thật sự thay
đổi từ thời đó? Đâu là những chuyển biến nền tảng thật sự trong cấu trúc đồng vốn kể từ thế kỉ
18? Phía sau những sự thay đổi hiển nhiên trong hình dạng cụ thể - từ bột nhào của lão Goriot
đến máy tính bảng của Steve Jobs, từ đầu tư trên đảo Antilles năm 1800 đến đầu tư của Trung
Quốc hay Nam Phi thế kỉ 21 -, những cấu trúc sâu xa của đồng vốn liệu có giữ nguyên như cũ
không? Đồng vốn không bao giờ yên ả: nó luôn mạo hiểm và hay về tay những kẻ dám phiêu
lưu, ít ra là giai đoạn đầu; nhưng đồng thời nó luôn có xu hướng chuyển thành tiền lãi bền vững
một khi nó được tích lũy không có giới hạn: đó là thiên hướng, là số phận logic của nó. Vậy thì
quan điểm đang rất phổ biến - rằng bất bình đẳng trong xã hội hiện đại ngày nay dù gì cũng
khác rất nhiều so với bất bình đẳng đặc trưng cho thời của Balzac hoặc Jane Austen - đến từ
đâu? Có phải đó chỉ là một lời diễn thuyết đơn thuần, không động chạm gì tới thực tế, hay là
ta có thể chỉ ra những nhân tố khách quan giải thích rõ tại sao sự tăng trưởng hiện đại có tính
cấu trúc đã làm đồng vốn ít “cho thuê lấy lãi” đi và trở nên “linh động” hơn?
Những biến thái của đồng vốn tại Liên hiệp Anh và Pháp
Để tiến tới trả lời câu hỏi vừa đặt ra, ta hãy bắt đầu bằng việc nghiên cứu những chuyển biến
trong cấu trúc vốn tại Liên hiệp Anh và tại Pháp kể từ thế kỉ 18. Đây là hai nước có nguồn số
liệu lịch sử phong phú nhất, và cũng là hai nước mà ta đã xác lập được những ước lượng đầy
đủ và nhất quán nhất trong giai đoạn dài. Những kết quả chính thu được được trình bày trong
biểu đồ G3.1 và G3.2. Hai biểu đồ này cố gắng tổng hợp nhiều khía cạnh chính của lịch sử chủ
nghĩa đồng vốn trong ba thế kỉ. Hai kết luận hiện ra rõ rệt.
Đầu tiên ta thấy rằng tỉ số vốn/thu nhập đã đi theo những tiến trình cực kì giống nhau tại
hai nước. Tỉ số này khá ổn định tại thế kỉ 18 và 19, rồi chịu một cú sốc ghê gớm tại thế kỉ 20, rồi
cuối cùng đầu thế kỉ 21 nó đã quay lại gần với mức ngay trước các cuộc Chiến tranh thế giới thế
kỉ 20. Tại Liên hiệp Anh cũng như tại Pháp, tổng giá trị vốn quốc gia ở mức xung quanh sáu-bảy
năm thu nhập quốc gia trong suốt thế kỉ 18 và 19 cho đến tận năm 1914. Rồi tỉ số vốn/thu nhập
22l5.com 139
300%
400%
500%
600%
700%
800%
Graphique 3.1. Le capital au Royaume-Uni, 1700-2010
Capital étranger net
Autre capital intérieur
Logements
Terres agricoles
0%
100%
200%
1700 1750 1810 1850 1880 1910 1920 1950 1970 1990 2010
Lecture: le capital national vaut environ 7 années de revenu national au Royaume-Uni en 1700 (dont 4 en
terres agricoles).
Sources et séries: voir piketty.pse.ens.fr/capital21c.
Biểu đồ G3.1: Đồng vốn tại Liên hiệp Anh giai đoạn 1700-2010
đột ngột xuống mức rất thấp do Chiến tranh thế giới thứ nhất, những cuộc khủng hoảng thời
giữa hai cuộc chiến, rồi Chiến tranh thế giới thứ hai. Tỉ số này đã xuống thấp đến mức mà vốn
quốc gia chỉ có giá trị hai-ba năm thu nhập quốc gia trong những năm 1950. Tỉ số vốn/thu nhập
sau đó bắt đầu không ngừng tăng lên. Tại cả hai nước đầu những năm 2010, tổng giá trị vốn
quốc gia ở mức xung quanh năm-sáu năm thu nhập quốc gia, thậm chí hơi cao hơn sáu năm
một chút tại Pháp, so với dưới bốn năm trong những năm 1980, và suýt soát hơn hai năm trong
những năm 1950. Ta không nên ảo tưởng về sự chính xác của các phép đo này. Nhưng tiến trình
nhìn chung là hoàn toàn rõ rệt.
Vì vậy thế kỉ vừa qua được đặc trưng bởi một đường cong ngoạn mục hình chữ U. Tỉ số
vốn/thu nhập đã giảm đi gần ba lần trong giai đoạn 1914-1945, trước khi tăng lên gần hai lần
trong giai đoạn 1945-2012.
Đó là những biến động với biên độ rất lớn; cùng diễn ra với những xung đột quân sự, chính
trị, kinh tế đẫm máu đánh dấu thế kỉ 20, nhất là xung quanh vấn đề vốn, sở hữu cá nhân và
140 Chương 3. Những biến thái của đồng vốn
Graphique 3.2. Le capital en France, 1700-2010
0%
100%
200%
300%
400%
500%
600%
700%
800%
1700 1750 1780 1810 1850 1880 1910 1920 1950 1970 1990 2000 2010
Lecture: le capital national vaut près de 7 années de revenu national en France en 1910 (dont une placée à
l'étranger). Sources et séries: voir piketty.pse.ens.fr/capital21c.
Valeur du capital national, en % du revenu national
Capital étranger net
Autre capital intérieur
Logements
Terres agricoles
Biểu đồ G3.2: Đồng vốn tại Pháp giai đoạn 1700-2010
phân bố tài sản toàn cầu. Nếu đem so sánh, thế kỉ 18 và 19 là khá yên ả.
Cuối cùng, vào đầu những năm 2010, tỉ số vốn/thu nhập đã gần quay lại mức trước Chiến
tranh thế giới thứ nhất - hoặc thậm chí đã vượt qua mức này nếu ta đem dự trữ vốn chia cho
tổng thu nhập của các hộ gia đình, chứ không phải tổng thu nhập quốc gia (sự lựa chọn phương
pháp ở đây là không hề hiển nhiên, bạn đọc xem tiếp phần sau). Trong mọi trường hợp, bất
kể những khiếm khuyết và sự thiếu chắc chắn trong các phép đo, rõ ràng là trong những năm
1990-2000 thế giới đã quay lại mức hưng thịnh tài sản cao chưa từng thấy kể từ Thời Tươi đẹp
sau một quá trình liên tục bắt đầu từ đầu những năm 1950. Đồng vốn nhiều phần đã biến mất
thời giữa thế kỉ 20; vậy mà vào đầu thế kỉ 21 này nó có vẻ như đang trên đường quay lại mức rất
cao thời thế kỉ 18 và 19. Tài sản đang dần tìm lại bản sắc của mình. Nếu ta quan sát kĩ, chính
hai cuộc Chiến tranh thế giới trong thế kỉ 20 đã xí xóa hết quá khứ và gây cảm tưởng chủ nghĩa
đồng vốn đã bị vượt mặt một cách cấu trúc
4
.
4
người dịch. Nguyên bản: structurellment. Ý nói hiện tượng “đồng vốn đã hết thời” là một hiện tượng nằm
22l5.com 141
Tiến trình của tỉ số vốn/thu nhập, mặc dù rất ngoạn mục, cũng không khiến ta bỏ qua những
chuyển biến sâu sắc trong thành phần của đồng vốn kể từ năm 1700. Đó là kết luận thứ hai.
Kết luận này được thể hiện rất rõ ràng trong biểu đồ G3.1-G3.2: xét theo loại tài sản liên quan,
đồng vốn thế kỉ 21 không hề giống với đồng vốn thế kỉ 18. Tiến trình này tại hai nước Anh và
Pháp là rất gần nhau. Nói đơn giản, đất nông nghiệp xét trong giai đoạn rất dài đã dần dần bị
thay thế bằng bất động sản và bằng vốn nghề nghiệp và tài chính đầu tư vào các doanh nghiệp
và các cơ quan hành chính; nhưng không vì thế mà tổng giá trị vốn - đo bằng số năm thu nhập
quốc gia tương đương - bị thay đổi nhiều.
Cụ thể hơn: ta nhớ lại là vốn quốc gia (tiến trình của nó được vẽ trong biểu đồ G3.1-G3.2)
được định nghĩa như là tổng của vốn cá nhân và vốn công cộng. Nợ công cộng được tính như là
tài sản cho khu vực kinh tế tư nhân và nợ cho khu vực kinh tế công cộng. Hai khoản này bù trừ
lẫn nhau, vì thế nợ công cộng không đóng góp gì vào vốn quốc gia (ít ra là đối với những nước
sở hữu toàn bộ nợ công cộng của nước mình). Ta sẽ bàn lại về chủ đề này trong phần sau. Như
đã nói trong chương 1, vốn quốc gia được định nghĩa như trên có thể được phân tách thành vốn
trong nước và vốn ngoài nước nét. Vốn trong nước đo lường giá trị dự trữ vốn (bất động sản,
doanh nghiệp, v.v) đặt trong lãnh thổ của nước đang xét. Vốn ngoài nước nét - hoặc tài sản
ngoài nước nét - đo lường cán cân tài sản của nước đang xét đối với phần còn lại của thế giới,
nghĩa là hiệu số giữa tài sản sở hữu bởi cư dân của nước đó trong phần còn lại của thế giới và
tài sản sở hữu bởi phần còn lại của thế giới trong nước đó (bao gồm cả dạng nợ công cộng).
Phân tích sơ bộ, vốn trong nước cũng có thể được phân tách thành 3 loại: đất nông nghiệp;
nhà ở (nhà và bất động sản để ở, bao gồm cả đất); và những loại vốn trong nước khác (loại này
chủ yếu là vốn được dùng trong các doanh nghiệp và cơ quan hành chính (tòa nhà, nhà xưởng
dùng cho mục đích nghề nghiệp - bao gồm cả đất -, thiết bị, máy móc, máy tính, chứng chỉ, v.v).
Cũng như các loại tài sản khác, các loại vốn nói trên được định giá theo giá trị thị trường, ví
dụ giá phiếu góp vốn trong trường hợp các doanh nghiệp vốn kết hợp. Cuối cùng vốn quốc gia
được phân tách như sau (ta dùng cách phân tách này để xác lập biểu đồ G3.1-G3.2):
vốn quốc gia = đất nông nghiệp + nhà ở + các loại vốn trong nước khác + vốn ngoài nước
nét
Ta nhận thấy rằng tổng giá trị đất nông nghiệp vào đầu thế kỉ 18 bằng bốn đến năm năm
trong cấu trúc sâu xa của xã hội (cấu trúc này đã thay đổi triệt để do các cuộc Chiến tranh thế giới).
142 Chương 3. Những biến thái của đồng vốn
thu nhập quốc gia, tức là gần hai phần ba vốn quốc gia. Ba thế kỉ sau, đất nông nghiệp có giá
trị thấp hơn 10% thu nhập quốc gia tại Pháp cũng như tại Liên hiệp Anh, và chiếm ít hơn 2%
tổng tài sản. Tiến trình ngoạn mục này không có gì đáng ngạc nhiên: ngành nông nghiệp tại thế
kỉ 18 chiếm gần ba phần tư các hoạt động kinh tế và việc làm, so với vài phần trăm hiện nay. Vì
vậy tỉ trọng vốn tương ứng với ngành nông nghiệp đi theo một tiến trình tương tự là điều rất tự
nhiên.
Sự giảm sút của giá trị đất nông nghiệp tính theo phần trăm thu nhập quốc gia và vốn quốc
gia đã được bù trừ một phần bằng sự tăng cao của giá trị nhà ở: nó đã tăng từ gần một năm
thu nhập quốc gia tại thế kỉ 18 lên hơn ba năm hiện nay; và phần nữa bởi sự tăng tiến của giá
trị các loại vốn trong nước khác: tiến trình của nó có biên độ gần giống với tiến trình của giá
trị nhà ở (nhưng nhẹ hơn một chút: từ một năm rưỡi thu nhập quốc gia tại thế kỉ 18 lên gần
ba năm hiện nay)
5
. Sự chuyển biến có tính cấu trúc trong giai đoạn rất dài nói trên một mặt
phản ánh tầm quan trọng ngày càng lớn của bất động sản nhà ở (cả diện tích lẫn chất lượng và
giá trị) trong quá trình phát triển kinh tế
6
, mặt khác phản ánh sự tích lũy rất cao kể từ Cách
mạng công nghiệp của nhà xưởng dùng cho mục đích nghề nghiệp, thiết bị, máy móc, kho, văn
phòng, công cụ, vốn vật thể và phi vật thể được dùng trong các doanh nghiệp và các cơ quan
hành chính nhằm sản xuất ra đủ loại hàng hóa và dịch vụ phi nông nghiệp
7
. Đồng vốn đã thay
đổi bản chất: trước kia đó là vốn đất đai, giờ nó trở thành vốn bất động sản, công nghiệp và tài
chính; nhưng tầm quan trọng của nó đã không mất đi chút nào.
Độ lớn và sự giảm sút của vốn ngoài nước
Tiến trình của vốn ngoài nước tại Liên hiệp Anh và tại Pháp là rất cá biệt, giống như lịch sử
đầy biến động của chủ nghĩa thực dân và của hai cường quốc nhiều thuộc địa nhất thế giới trong
vòng ba thế kỉ vừa qua. Tài sản nét trong phần còn lại của thế giới được hai nước này sở hữu đã
không ngừng tăng lên tại thế kỉ 18 và 19, đạt đến mức cực kì cao chiều hôm trước Chiến tranh
5
Theo những ước lượng hiện có (đặc biệt là của King và Petty tại Liên hiệp Anh, Vauban và Boisguillebert
tại Pháp), kho xưởng nông nghiệp và đàn gia súc tại thế kỉ 18 chiếm gần một nửa phần vốn mà ta gọi là “vốn
trong nước khác”. Nếu ta bỏ qua những thành tố này để tập trung vào công nghiệp và dịch vụ, thì sự tăng tiến
của các loại vốn phi nông nghiệp trong nước khác cũng mạnh như sự tăng tiến của giá trị nhà ở (thậm chí mạnh
hơn chút xíu).
6
Phi vụ đầu cơ bất động sản của Birotteau tại khu phố Madeleine là một ví dụ rất hay.
7
Ta nghĩ tới xưởng sản xuất bột nhào của lão Goriot, hoặc sản xuất mĩ phẩm của Birotteau.
22l5.com 143
thế giới thứ nhất, trước khi sụp đổ hoàn toàn từ năm 1914 đến năm 1945 và kể từ đó dần ổn
định lại ở mức khá thấp, như ta thấy trong biểu đồ G3.1-G3.2.
Sở hữu ngoài nước bắt đầu lớn dần lên ngay từ giai đoạn 1750-1800, như được minh họa qua
các khoản đầu tư trên đảo Antilles của ngài Thomas mà Jane Austen nói đến trong tiểu thuyết
Mansfield Park. Nhưng nó vẫn rất khiêm tốn: lúc mà nhà nữ tiểu thuyết viết truyện này, năm
1812, dự trữ tài sản ngoài nước theo những nguồn số liệu hiện có chỉ chiếm gần 10% thu nhập
quốc gia tại Liên hiệp Anh, tức là ít hơn giá trị đất nông nghiệp ba mươi lần (cao hơn ba năm
thu nhập quốc gia). Vì thế không ngạc nhiên là những nhân vật của Jane Austen sống chủ yếu
vẫn bằng nguồn đất đai tài sản ở nông thôn.
Chỉ đến thế kỉ 19 thì sự tích lũy tài sản của nước Anh trong phần còn lại của thế giới mới
chiếm những phần đáng kể, chưa từng thấy trong lịch sử trước đó và cho đến nay vẫn chưa bị
vượt qua. Ngay trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, Liên hiệp Anh là đế chế thực dân mạnh
nhất thế giới và sở hữu khối tài sản ngoài nước tương đương gần hai năm thu nhập quốc gia,
tức là lớn hơn tổng giá trị đất nông nghiệp của Vương quốc Anh sáu lần (đất nông nghiệp lúc
đó chỉ còn chiếm khoảng 30% thu nhập quốc gia
8
). Qua đó ta thấy cấu trúc tài sản đã chuyển
biến sâu sắc đến mức nào kể từ Mansfield Park (hi vọng rằng những nhân vật chính của Jane
Austen và thế hệ sau của họ đã kịp thời theo chân ngài Thomas, chuyển đổi một phần tiền thuê
đất thành các khoản đầu tư quốc tế). Vào Thời Tươi đẹp, đồng vốn mà Liên hiệp Anh đầu tư
ra ngoài nước đem lại lợi nhuận, lợi nhuận trên vốn góp, tiền lãi, tiền thuê nhà đất với tỉ lệ lãi
trung bình 5% một năm, vì thế thu nhập quốc gia hàng năm tại Anh cao hơn khoảng 10% sản
phẩm trong nước; và nó đã giúp nuôi sống một nhóm dân cư rất đáng kể.
Nước Pháp - đế chế thực dân mạnh thứ hai thế giới thời đó - kém sung túc hơn chút ít: nó
đã tích lũy khối tài sản ngoài nước trong phần còn lại của thế giới tương đương với hơn một
năm thu nhập quốc gia, vì thế thu nhập quốc gia hàng năm cao hơn khoảng 5% sản phẩm trong
nước trong những năm 1900-1910. Nước Pháp, qua khối tài sản sở hữu ở ngoài nước, nhận được
từ phần còn lại của thế giới những khoản tiền (dưới dạng lợi nhuận trên vốn góp, tiền lãi, tiền
phí, tiền thuê nhà đất và các thu nhập từ vốn khác) tương đương với tổng sản lượng công nghiệp
của các tỉnh phía bắc và phía đông
9
.
8
Tất cả các dãy số chi tiết đều được đăng trên mạng.
9
Xem phụ lục kĩ thuật.
144 Chương 3. Những biến thái của đồng vốn
Ta nên biết rằng khối tài sản ngoài nước rất lớn này đã giúp Liên hiệp Anh và Pháp thời cuối
thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20 duy trì tình trạng thiếu hụt thương mại có tính cấu trúc. Từ năm 1880
đến năm 1914, hai nước nói trên nhận đ